Ochrona sygnalistów

Z publikacji dowiesz się:

1. Jakie są wymogi dotyczące przyjęcia regulacji prawnych związanych ze zgłaszaniem naruszeń prawa Unii?

2. Jakie osoby mogą zostać objęte ochroną oraz jakie rodzaje naruszeń prawa mogą być zgłaszane?

3. Jak wygląda procedura zgłaszania naruszeń i podejmowania działań następczych?

4. Jak przebiega procedura dokonywania zgłoszeń wewnętrznych, zewnętrznych i publicznych?

5. Czy sygnalista może dokonać zgłoszenia zewnętrznego bez uprzedniego zgłoszenia wewnętrznego?

6. Kiedy i jak można dokonać publicznego ujawnienia naruszenia, zachowując ochronę prawną?

7. Jak prawidłowo przyjmować zgłoszenia, nawet te anonimowe?

8. Jakie są warunki korzystania z ochrony przez sygnalistów?

9. Jaki jest zakres ochrony sygnalistów zgodnie z dyrektywą i polskim projektem ustawy?

10. Jakie działania mogą być uznane za odwetowe?

11. Jak przebiega proces rejestracji zgłoszeń i przechowywania danych?

12. Jakie informacje muszą być zawarte w rejestrze i jak długo muszą być przechowywane?

13. Jakie dane są niezbędne do przyjęcia zgłoszenia i jakie muszą zostać usunięte, jeśli są bez znaczenia?

14. W jakich przypadkach (na podstawie przykładów) sygnalista może zostać objęty ochroną w praktyce?

Spis treści

1. Wstęp 4

2. Cel przepisów o ochronie sygnalistów 5

3. Kto może zostać sygnalistą? 6

4. Kiedy sygnalista będzie mógł korzystać z ochrony? 9

5. Zgłoszenia anonimowe i ochrona danych osobowych sygnalisty 10

6. Zgłoszenie wewnętrzne 12

7. Rejestr zgłoszeń 18

8. Zgłoszenie zewnętrzne i ujawnienie publiczne 19

9. Działania odwetowe 20

W dniu 17 grudnia 2023 r. upłynął termin wdrożenia przez Polskę do porządku prawnego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Europy (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (dalej również: Dyrektywa). Dyrektywa wymaga bowiem przyjęcia regulacji prawnych związanych ze zgłaszaniem naruszeń, w tym dotyczących ochrony zgłaszających oraz trybu zgłaszania naruszeń i podejmowania działań następczych przez podmioty prawne oraz organy publiczne. Konsekwencją braku transpozycji Dyrektywy może być jej bezpośrednie stosowanie w ramach tzw. skutku wertykalnego. Powoływanie się bezpośrednio na dyrektywę unijną jest bowiem możliwe, o ile spełnione są następujące warunki: dyrektywa nie została implementowana przez państwo członkowskie w wyznaczonym terminie, przepis dyrektywy musi przyznawać określone prawa podmiotom indywidualnym, przepis ten musi być jasny, precyzyjny i bezwarunkowy, podmiot indywidualny (np. pracownik) powołuje się na ten przepis wyłącznie wobec podmiotu publicznego (np. szkoły). Pojawiają się już pierwsze oznaki bezpośredniego stosowania Dyrektywy, albowiem niektóre duże firmy w Polsce zaczęły już wdrażać procedury mające na celu ochronę sygnalistów. O sygnalistach stało się jednak głośno przede wszystkim za sprawą wyroku wydanego w dniu 12 lipca 2023 r. przez Sąd Rejonowy w Toruniu (sygn. akt IVP 171/22), w którym sąd zastosował bezpośrednio przepisy Dyrektywy o sygnalistach mimo braku transpozycji tej Dyrektywy do polskiego porządku prawnego. Sąd podkreślił, że skoro termin transpozycji dyrektywy nr 2019/1937 do polskiego porządku prawnego upłynął bezskutecznie w dniu 17 grudnia 2021 r., oznacza to potencjalną możliwość powoływania się bezpośrednio na przepisy dyrektywy przez osoby, które dokonały zgłoszenia naruszenia prawa po tej dacie. Niezależnie od powyższego podkreślić należy, iż prace nad implementacją Dyrektywy przyspieszyły i rządowy projekt ustawy o ochronie sygnalistów został przekazany do Sejmu. W niniejszej pracy poruszone zostaną kwestie wynikające z Dyrektywy, jak i treści projektu polskiej ustawy. Ponieważ prace nad projektem ustawy o ochronie sygnalistów wciąż trwają, przedstawione rozwiązania mogą ulec pewnym modyfikacjom.