Dyspraksja, czyli inaczej Syndrom Niezdarnego Dziecka, nie jest zjawiskiem rzadkim. Jak sama nazwa wskazuje, charakteryzuje się „niezdarnością” ucznia, który zmaga się z zaburzeniem rozwojowym związanym z trudnościami wykonywaniu zachowań motorycznych. Dyspraksja u dzieci może przyjmować różne oblicza i natężenia, dlatego tak istotna jest wczesna diagnoza i planowana terapia. Jak jednak wygląda nauka szkolna ucznia z dyspraksją i na co w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę?
Dyspraksja, mimo że dotyka częściej chłopców niż dziewczynek, jest jedną z dysfunkcji integracji sensorycznej występujących u dzieci z zaburzeniami uczenia się lub innymi łagodnymi opóźnieniami rozwojowymi. Dziecko z dyspraksją ma problemy z zakresem działań motorycznych tj. pisaniem, malowaniem, ubieraniem się, jazdą na rowerze. Niestety dyspraksja ruchowa nie poprzestaje wyłącznie na samej motoryce, a rzutuje na umiejętności planowania i organizacji ruchu, przejawia się w trudności przyswajania informacji i nauki. Na co jeszcze należy zwrócić uwagę?
Niejednokrotnie symptomy różnych zaburzeń są niedostrzegalne lub ignorowane, szczególnie u małych dzieci. W końcu niezdarność to naturalny objaw dzieciństwa, podobnie jak niewyćwiczone władze poznawcze. W ten sposób wiele zaburzeń jest dostrzeganych dopiero w okresie wczesnoszkolnym – w tym dyspraksja. Objawy różnią się w zależności od wieku, jednak możemy nakreślić najbardziej charakterystyczne:
Co ciekawe, dyspraksja może również obejmować mowę. Jak to możliwe? Czasami nie zdajemy sobie z tego sprawy, ale umiejętność mówienia jest dość skomplikowaną czynnością, która wymaga koordynacji narządów artykulacyjnych, układu oddechowego oraz myśli, co w przypadku dyspraksji może być trudne. Uczeń może mówić niewyraźnie lub w przyspieszonym tempie. Ponieważ zaburzenia „lubią sobie towarzyszyć”, zobaczmy, jakie dotykają dzieci z dyspraksją.
Słaby rozwój sensoryczno-motoryczny występuje również w przypadku dysleksji, która może zostać nasilona przez dyspraksję. Zaburzenia koncentracji, mowy i skupienia to nie jedyne wspólne elementy powyższych diagnoz. Przydatne zatem holistyczne i wielotorowe wspieranie edukacji ucznia z dyspraksją poprzez stosowanie metod przydatnych w dysleksji. Więcej na ten temat omówiliśmy w jednym z poprzednich artykułów: Jak pomóc dziecku z dysleksją?
Dyspraksja często współwystępuje z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, ale nie zawsze musi im towarzyszyć. Zaburzenia te niejednokrotnie funkcjonują oddzielnie, jednak dyspraksja może być mylona z objawami ze spektrum autyzmu ze względu na ich zbliżoną charakterystykę i przebieg. W przypadku uczniów z dyspraksją będących w spektrum autyzmu należy szczególnie zwrócić uwagę na indywidualne potrzeby dziecka. Która strefa edukacyjna wymaga najpilniejszych ćwiczeń? Jak zachęcić dziecko do wykonywania zadań? Jak zadbać o komfort emocjonalny dziecka? To pytania, na których powinien skupić się nauczyciel i dążyć do opracowania najlepszego planu działania.
Praca z uczniem z dyspraksją wymaga pedagogicznej empatii, wyrozumiałości i cierpliwości, zwłaszcza jeśli zaburzeniu towarzyszą inne (ADHD, spektrum autyzmu, dysleksja). Konieczne jest również zadbanie o stronę emocjonalną ucznia, który z powodu swoich trudności może stronić od towarzystwa rówieśników lub odwrotnie. Jak budować pewność siebie u dziecka? Przede wszystkim doceniając jego każde postępy poprzez podkreślanie, że każdy musi zmagać się z innymi trudnościami. Nie zapominaj, że dyspraksja nie oznacza ucznia mniej inteligentnego. Może się on wyróżniać licznymi talentami na tle rówieśników, ale nie zawsze będzie umiał je trenować, ćwiczyć czy zaprezentować. Jako nauczyciel pomóż mu odnaleźć swoją mocną stronę, która stanie się dla niego podstawą do pewności siebie.
Nie zapominaj również o zabawach ruchowych, które mogą przyczynić się rozwijania umiejętności motorycznych, a także wspierać relacje pomiędzy uczniami. Możesz je włączyć do codziennych zajęć i nawet uwzględnić w nauczaniu przedmiotowym.
Abyś jako nauczyciel mógł wspierać swojego podopiecznego, koniecznie skonsultuj się z rodzicami/opiekunami dziecka. Być może uczęszcza już na terapię, której założenia można kontynuować podczas zajęć w szkole. Jeśli jednak rodzice nie byli świadomi problemu i symptomy dyspraksji brali za zwykłą dziecięcą niezdarność, koniecznie przedstaw im swoje spostrzeżenia i podpowiedz, gdzie mogą się zgłosić. Poradnia psychologiczno-pedagogiczna to miejsce, w którym zostanie zebrany dokładny wywiad, a następnie specjaliści ustalą, czy dziecko zmaga się z jednym, czy może z kilkoma zaburzeniami. Czasami niezbędna okazuje się również terapia miofunkcjonalna. Jej założenia i przebieg opisano w artykule: Czym jest terapia miofunkcjonalna?, bliźniaczego magazynu.
Jeśli w przypadku ucznia uczęszczającego do Twojej klasy dyspraksja jest bardzo nasilona, koniecznie zaznajom pozostałych uczniów z opisywanym zaburzeniem. Świadomość, że ich kolega zmaga się problemami, które dla nich nie stanowią żadnych trudności, pomoże im zrozumieć, że jego niezdarność czy zapominalstwo nie jest dobrym pomysłem do drwin, czy wyśmiewania się. Poświęć godzinę wychowawczą tolerancji i wzajemnemu wspieraniu się, co dodatkowo podniesie morale i samoświadomość wszystkich uczniów.
Ponieważ uczeń z dyspraksją potrzebuje szczególnego wsparcia edukacyjnego, należy wiedzieć, jak dokładnie mu go udzielić. Nauczyciele i pedagodzy chcący uzupełnić lub poszerzyć swoją wiedzę, powinni sięgnąć do specjalistycznych źródeł, które pomogą im w prowadzeniu zajęć z takimi uczniami. Jedną z pomocy dydaktycznych jest Workbook nauczyciela. Ćwiczenia dla dzieci z dyspraksją - Karty pracy. Zawiera nie tylko informacje na temat zaburzenia, lecz także przykładowe ćwiczenia, które łatwo można modyfikować i dostosować do indywidualnych potrzeb każdego dziecka.
Zaburzenie rozwoju koordynacji – dyspraksja. Przegląd badań, Logopedia Silesiana 5, 227-248, Olga Przybyla.
