WIELOZNACZNOŚĆ KLASYFIKACJI ZABURZEŃ ROZWOJU MOWY I JĘZYKA

Pomimo licznych badań i publikacji pojęcie afazji dziecięcej jest ogólnikowe i niedoprecyzowane. Używanie zamiennie różnej terminologii w stosunku do tych samych zaburzeń wzbudza często kontrowersje wśród specjalistów z różnych dziedzin. Zasłużony polski psycholog i neuropsycholog Anna Herzyk w swoich wystąpieniach podkreśla zasadność używania pojęcia afazja dziecięca. Autorka wielokrotnie zaznacza, iż w zjawisku afazji u dzieci istotny jest fakt, że nieprawidłowości językowe mają charakter pierwotny (specyficzny) i nie są wynikiem innych zaburzeń wynikających z dysfunkcji mózgu (np. upośledzenia umysłowego).

Podobnym zdaniem dzieli się neuropsycholog Mariusz Maruszewski, który określa afazję, jako częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy, spowodowane organicznym uszkodzeniem struktur mózgowych jednocześnie podkreślając, że jest to nieprawidłowość występująca u jednostki, która wcześniej opanowała już czynność mówienia. Z powyższych twierdzeń wynika, że zaburzenia rozwoju mowy i języka stanowią podstawowy problem dla dziecka, a nie konsekwencję innych zaburzeń (np. głuchoty, niedosłuchu, schizofrenii dziecięcej, opóźnienia rozwoju mowy, zaburzeń ze spektrum autyzmu). Jest to zaburzenie neurologiczne o charakterze rozwojowym, którego przyczynę stanowi błędne funkcjonowanie lub uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego (OUN).

STRUKTURA TYPOWEGO ROZWOJU MOWY I JĘZYKA

Prawidłowo rozwijające się dziecko między 2 a 3 rokiem życia posiada już określony zasób słownictwa, który umożliwia mu komunikowanie potrzeb, rozumienie kierowanych do niego prostych komunikatów i udział w dialogu. Szacuje się, że około 3 roku życia dziecko stopniowo wkracza w etap swoistej mowy dziecięcej. Na ten okres rozwojowy przypadają pierwsze zdania, wykonywanie nieskomplikowanych zadań według instrukcji słownych, a także budowa pierwszych struktur gramatycznych wypowiedzi i opanowanie reguł syntaktycznych. Proces nabywania umiejętności językowych powinien zakończyć się około 7 roku życia dziecka.

Należy zwrócić uwagę, że dynamika, poziom i przebieg całego procesu rozwoju języka i mowy uzależnione są od co najmniej kilku czynników, wśród których możemy wymienić między innymi: działanie analizatora słuchowego, kinestetycznego i wzrokowego oraz stopień wykształcenia narządów artykulacyjnych. Na właściwy rozwój mowy znaczący wpływ ma również funkcjonowanie OUN. Z punktu widzenia neurochirurgii organiczne uszkodzenia struktur korowych mózgu stanowią istotną przyczynę wywołującą zaburzenia mowy i komunikowania się u dzieci, które ukończyły proces rozwojowy mowy, a więc po 7 roku życia. Zjawisko to wiąże się bezpośrednio z nieprawidłowościami (wadami) rozwojowymi, przebytymi urazami, nowotworami i chorobami naczyniowymi.

RODZAJE AFAZJI DZIECIĘCEJ

1. Alalia (złożona), rozwojowa afazja dziecięca – zaburzenia mowy wynikające z organicznego uszkodzenia struktur korowych mózgu. O alalii złożonej mówimy wówczas, gdy owo uszkodzenie miało miejsce w okresie pre-, peri- lub postnatalnym do końca 1 roku życia dziecka.
2. Niedokształcenie mowy o typie afazji – zaburzenia mowy wynikające z organicznego uszkodzenia struktur korowych mózgu, które nastąpiło w okresie czynnego rozwoju mowy.
3. Afazja dziecięca, nabyta afazja dziecięca – zaburzenia mowy wynikające z organicznego uszkodzenia struktur korowych mózgu, które objawia się po zakończonym procesie rozwoju mowy, a więc po 7 roku życia.

Afazja dziecięca to zbiorczy termin, który scala w sobie wiele deficytów objawiających się w pojedynczych lub wielorakich aspektach użycia języka. W tym kontekście możemy wymienić trzy rodzaje afatycznych zaburzeń mowy, na które powołuje się liczne grono psychologów, terapeutów i logopedów:

• Afazja rozwojowa motoryczna (ruchowa, ekspresyjna, afazja Broki) – pacjent nie wykazuje rażących nieprawidłowości w rozumieniu języka. Następuje natomiast upośledzenie mowy czynnej, a więc utrata zdolności mówienia. Dziecko z afazją motoryczną wie, jakie myśli chce wyrazić i jakie komunikaty przekazać na zewnątrz, jednak nie znajduje odpowiednich słów na ekspresję wypowiedzi.
• Afazja rozwojowa percepcyjna (czuciowa, sensoryczna, afazja Wernickiego) – pacjent ma zachowaną zdolność mówienia przy jednoczesnej trudności rozumienia słów (języka). Dziecko słyszy mowę z otoczenia i samo przekazuje komunikaty, jednak nie zna sensu tych wypowiedzi.
• Afazja mieszana (ruchowo – czuciowa, percepcyjno – ekspresyjna) – złożony zespół objawów charakterystycznych dla obu wymienionych wyżej typów zaburzeń.

Obserwacje nad afazją dziecięcą i jej precyzyjnym zdefiniowaniem trwają od ponad stu lat. W tym okresie w polskim piśmiennictwie naukowym autorzy powoływali się na różne określenia zaburzenia afatycznego. W rzeczywistości trudno byłoby znaleźć, chociażby dwóch pacjentów z identycznymi symptomami afazji dziecięcej. Brak stałości, różne nasilenie i falowy charakter zaburzenia znacznie utrudniają trafną diagnozę dziecka. Warto również zwrócić uwagę na deprywację środowiskową (błędy i zaniedbania wychowawcze), która nie stanowi bezpośredniej przyczyny powstania syndromu, jednak może być jednym z istotnych czynników mających wpływ na przebieg i natężenie objawów afazji dziecięcej.

Źródła:

http://logopeda.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2015/08/Logopeda-nr-1.pdf#page=74

https://forumlogopedy.pl/artykul/zaburzenia-mowy-u-dzieci-z-perspektywy-neurochirurgicznej

https://www.researchgate.net/publication/325131704_Niedoksztalcenie_mowy_o_typie_afazji_u_dziecka_szescioletniego_-_studium_przypadku

https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/7779/Afazja_dziecieca2.1.pdf?sequence=1&isAllowed=y

https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/13433/1/SE_32_2014_Magdalena_Olempska_Wysocka.pdf

http://zsp4gliwice.edu.pl/dokumenty/psycholog/afazja.pdf

https://child-neurology.eu/neurologia_52-85-87.pdf

https://sbc.org.pl/Content/321469/Neurologopedia%20w%20teorii%20i%20praktyce_150_75.pdf